سوال:

انسان بخیل در تمام امور و تصمیم گیری ها تنگ نظر و کوتاه بین است و این را به وضوح می توان مشاهده نمود. و انسان وسیع در تمام شئون وسعت دید دارد . چنین حالتی صرفا نمی تواند محصول آموزش باشد! پس براستی ریشه ی این ویژگی در کجاست؟ از آنجا که در روابط انسانی سعه ی وجود داشتن به مراتب بیش از سایر کمالات دارای نقش است لازم است عمیقا به آن نگریست.

پاسخ:

الف. فمن یُرِدِ اللهُ اَن یهدیَهُ یشرَح صدرَهُ للاِسلام(انعام/ 125)

کلمه ی " شرح" بمعنی بسط و وسعت دادن است. و شرح صدر بمعنای وسعت یافتن و ظرفیت داشتن قلب در پذیرش معارف و حقایق می باشد. توسعه یافتن قلب یا سینه ی آدمی امری است دوسویه؛ به این معنا که از طرفی توسعه یافتن و یا تنگی ظرفیت انسان امری است در دست پروردگار و به اراده ی او است. و از سوی دیگر نظام هستی قانون مند است و هر پدیده ای بدنبال علت تحقق می یابد. بنابراین نیت ها و همت ها است که زمینه ساز تحقق اراده ی الهی در رشد و توسعه ی روح و جان آدمی است و کسی بدون تلاش و عمل, به درک بالا و سعه ی روح دست نمی یابد.

عمل صالح و اعتقادات صحیح ریشه در قلبی دارد که به خواست پروردگار وسعت یافته و در برابر قبول اسلام در اعتقاد و عمل تسلیم و خاضع است. بی شک پذیرش سخن حق و تاثیر پذیری از حق نیاز به بینایی و بصیرت دل دارد و در غیر این صورت کوری و بی بصری انسان را به وادی گمراهی و مخالفت با حق می کشاند که به تعبیر قرآن کریم همان حالت ضَیق و تنگی سینه است: وَ مَن یُرِد اَن یُضِلُّهُ یَجعَل صَدرَهُ ضیِّقاً حرجا. (انعام / 125)

بنابراین سعه و توسعه ی قلب و همچنین ضیق و تنگی قلب کار خداوند و صنع اوست. و گرایش به سمت ایمان و درک حلاوت آن و یا بالعکس منوط به این دو حالت است.

ب. اِنَّ اللهَ عزَّوَجل لَیَتَعاهَد المومنَ بِالبلاء کما یَتَعاهَدُ الرَّجُلُ اَهلَه بِالهَدیة مِنَ الغَیبَة

خداوند یاد می کند و مورد نوازش قرار می دهد بنده ی مومن را به وسیله ی فرستادن یک سختی و مشکل, همانطور که یک مرد در وقثی که در مسافرت است با فرستادن یک هدیه خاندان خود را یاد می کند و مورد محبت قرا می دهد.( کافی – ج 2 ص 255)

به حکم قانون و ناموس خلقت, بسیاری از کمالات جز با مواجه شدن انسان با سختی ها و گرفتاریها و جز در میدان مبارزه و پنجه نرم کردن با حوادث حاصل نمی شود. هر انسانی معدنی است از گوهرهای مخفی که پوشیده است و این سختی ها و مشکلات است که خاک را کنار زده و گوهر را نمایان می سازد.

از نگاه استاد شهید مطهری سختی ها و ابتلائات اثر تکمیل کردن, تبدیل کردن و عوض کردن دارند.همچون فلزی که به کیمیا تبدیل شود؛ سختی ها سازنده هستند و از ضعیف, قوی و از پست, عالی و از خام, پخته به وجود می آورند.

خاصیت تصفیه و خالص کردن دارند.

 زنگارهای وجود را می زدایند؛

تحریک و تهییج می کنند؛ هوشیاری و حساسیت ایجاد می کنند

 و ضعف و سستی را از بین می برند. ( بیست گفتار- ص 147)

انسانهای قابل و مستعد از سختی ها نهایت بهره برداری را دارند.

جای تعجب دارد آن فرهنگ اشتباه رایج در میان بسیاری از پدران و مادران که تمام تلاش و توان خود را بکار می گیرند تا فرزند را از هر نوع سختی و رنج دور سازند و موجودی نازپرورده تربیت نمایند که هیچ دستی بر آتش ننهاده و دردی را حس نکرده است. آیا چنین انسان درد نکشیده ای می تواند دردمند جامعه ی خویش باشد! آنها که از کار و زحمت پرهیز دارند موجوداتی ضعیف خواهند بود. چرا که شکفتن و وسعت یافت در گرو شداید و سختی ها است.

پ. وجود انسان می تواند همچون چشمه باشد که جاری می شود و در مسیر خود همه را سیراب می نماید؛ همانگونه که سنگ شکافته می شود و آب از قلب سنگ جاری می شود .

و البته که سنگ تا نشکند آب از درون آن نمی جوشد؛ پس برای آدمی نیز, شکستن لازم است.

بنابراین یکی از راه های وسعت یافتن, شکستن خویش است. و هر خردمندی می داند که خود را شکستن با خوار نمودن صد البته متفاوت است.

ت. بسیار شنیدیم که : اهل بیت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله کریم اند.

کریم کسی است که با قدرت است اما عفو می کند, به وعده ای که داده است عمل می کند و اهل وفا است, و هر گاه چیزی را ببخشد تا آخرین مرحله ی بخشش پیش می رود.برای کریم مهم نیست که چه مقدار و یا به چه کسی می بخشد.اگر نیازمند به دیگری متوسل شد این فرد خوشحال نیست, بلکه دوست دارد همه ی نیازمندان به او مراجعه کنند. اگر سخت گیری کرد زود صرف نظر می کند و آن را که به او پناه آورده ضایع نمی کند.(شرح نهج البلاغه- ابن میثم ج 3 ص 181)هر کس این صفات را دارا باشد کریم است و کریم مطلق خداوند متعال است و اهل بیت مظهر تام صفت پروردگارند. اهل بیت اگر چیزی را به کسی بخشیدند پس نمی گیرند مگر آنکه خود فرد رها کند.

پس کسی هم که به مبادی کرم و سخاوت وصل شد کریم و وسیع خواهد شد. و وسیع ترین چشمه ی هستی , " فاطمه " است سلام الله علیها. که قرآن کریم وجود پرفیض حضرتش را کوثر خواند و ساقی این کوثر عظیم, امیرمومنان است. آنکس که فاطمه ( سلام الله علیها ) را می جوید باید که امیرمومنان را بیابد.