سوال:
انسان بخیل در تمام امور و تصمیم گیری ها تنگ نظر و کوتاه بین است و این را به وضوح می توان مشاهده نمود. و انسان وسیع در تمام شئون وسعت دید دارد . چنین حالتی صرفا نمی تواند محصول آموزش باشد! پس براستی ریشه ی این ویژگی در کجاست؟ از آنجا که در روابط انسانی سعه ی وجود داشتن به مراتب بیش از سایر کمالات دارای نقش است لازم است عمیقا به آن نگریست.
پاسخ:
الف. فمن یُرِدِ اللهُ اَن یهدیَهُ یشرَح صدرَهُ للاِسلام(انعام/ 125)
کلمه ی " شرح" بمعنی بسط و وسعت دادن است. و شرح صدر بمعنای وسعت یافتن و ظرفیت داشتن قلب در پذیرش معارف و حقایق می باشد. توسعه یافتن قلب یا سینه ی آدمی امری است دوسویه؛ به این معنا که از طرفی توسعه یافتن و یا تنگی ظرفیت انسان امری است در دست پروردگار و به اراده ی او است. و از سوی دیگر نظام هستی قانون مند است و هر پدیده ای بدنبال علت تحقق می یابد. بنابراین نیت ها و همت ها است که زمینه ساز تحقق اراده ی الهی در رشد و توسعه ی روح و جان آدمی است و کسی بدون تلاش و عمل, به درک بالا و سعه ی روح دست نمی یابد.
عمل صالح و اعتقادات صحیح ریشه در قلبی دارد که به خواست پروردگار وسعت یافته و در برابر قبول اسلام در اعتقاد و عمل تسلیم و خاضع است. بی شک پذیرش سخن حق و تاثیر پذیری از حق نیاز به بینایی و بصیرت دل دارد و در غیر این صورت کوری و بی بصری انسان را به وادی گمراهی و مخالفت با حق می کشاند که به تعبیر قرآن کریم همان حالت ضَیق و تنگی سینه است: وَ مَن یُرِد اَن یُضِلُّهُ یَجعَل صَدرَهُ ضیِّقاً حرجا. (انعام / 125)
بنابراین سعه و توسعه ی قلب و همچنین ضیق و تنگی قلب کار خداوند و صنع اوست. و گرایش به سمت ایمان و درک حلاوت آن و یا بالعکس منوط به این دو حالت است.
ب. اِنَّ اللهَ عزَّوَجل لَیَتَعاهَد المومنَ بِالبلاء کما یَتَعاهَدُ الرَّجُلُ اَهلَه بِالهَدیة مِنَ الغَیبَة
خداوند یاد می کند و مورد نوازش قرار می دهد بنده ی مومن را به وسیله ی فرستادن یک سختی و مشکل, همانطور که یک مرد در وقثی که در مسافرت است با فرستادن یک هدیه خاندان خود را یاد می کند و مورد محبت قرا می دهد.( کافی – ج 2 ص 255)
به حکم قانون و ناموس خلقت, بسیاری از کمالات جز با مواجه شدن انسان با سختی ها و گرفتاریها و جز در میدان مبارزه و پنجه نرم کردن با حوادث حاصل نمی شود. هر انسانی معدنی است از گوهرهای مخفی که پوشیده است و این سختی ها و مشکلات است که خاک را کنار زده و گوهر را نمایان می سازد.
از نگاه استاد شهید مطهری سختی ها و ابتلائات اثر تکمیل کردن, تبدیل کردن و عوض کردن دارند.همچون فلزی که به کیمیا تبدیل شود؛ سختی ها سازنده هستند و از ضعیف, قوی و از پست, عالی و از خام, پخته به وجود می آورند.
خاصیت تصفیه و خالص کردن دارند.
زنگارهای وجود را می زدایند؛
تحریک و تهییج می کنند؛ هوشیاری و حساسیت ایجاد می کنند
و ضعف و سستی را از بین می برند. ( بیست گفتار- ص 147)
انسانهای قابل و مستعد از سختی ها نهایت بهره برداری را دارند.
جای تعجب دارد آن فرهنگ اشتباه رایج در میان بسیاری از پدران و مادران که تمام تلاش و توان خود را بکار می گیرند تا فرزند را از هر نوع سختی و رنج دور سازند و موجودی نازپرورده تربیت نمایند که هیچ دستی بر آتش ننهاده و دردی را حس نکرده است. آیا چنین انسان درد نکشیده ای می تواند دردمند جامعه ی خویش باشد! آنها که از کار و زحمت پرهیز دارند موجوداتی ضعیف خواهند بود. چرا که شکفتن و وسعت یافت در گرو شداید و سختی ها است.
پ. وجود انسان می تواند همچون چشمه باشد که جاری می شود و در مسیر خود همه را سیراب می نماید؛ همانگونه که سنگ شکافته می شود و آب از قلب سنگ جاری می شود .
و البته که سنگ تا نشکند آب از درون آن نمی جوشد؛ پس برای آدمی نیز, شکستن لازم است.
بنابراین یکی از راه های وسعت یافتن, شکستن خویش است. و هر خردمندی می داند که خود را شکستن با خوار نمودن صد البته متفاوت است.
ت. بسیار شنیدیم که : اهل بیت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله کریم اند.
کریم کسی است که با قدرت است اما عفو می کند, به وعده ای که داده است عمل می کند و اهل وفا است, و هر گاه چیزی را ببخشد تا آخرین مرحله ی بخشش پیش می رود.برای کریم مهم نیست که چه مقدار و یا به چه کسی می بخشد.اگر نیازمند به دیگری متوسل شد این فرد خوشحال نیست, بلکه دوست دارد همه ی نیازمندان به او مراجعه کنند. اگر سخت گیری کرد زود صرف نظر می کند و آن را که به او پناه آورده ضایع نمی کند.(شرح نهج البلاغه- ابن میثم ج 3 ص 181)هر کس این صفات را دارا باشد کریم است و کریم مطلق خداوند متعال است و اهل بیت مظهر تام صفت پروردگارند. اهل بیت اگر چیزی را به کسی بخشیدند پس نمی گیرند مگر آنکه خود فرد رها کند.
پس کسی هم که به مبادی کرم و سخاوت وصل شد کریم و وسیع خواهد شد. و وسیع ترین چشمه ی هستی , " فاطمه " است سلام الله علیها. که قرآن کریم وجود پرفیض حضرتش را کوثر خواند و ساقی این کوثر عظیم, امیرمومنان است. آنکس که فاطمه ( سلام الله علیها ) را می جوید باید که امیرمومنان را بیابد.
درمان ناخالصی های انسان
سوال: با خرده شیشه هایی که در اعماق جان آدمی نهفته است و در بزنگاه ها مانند ناراحتی ها و یا در زمان خوشی و نعمت خود را بروز می دهند چه باید کرد؟ چگونه می توان آنها را معالجه نمود؟
پاسخ:
الف. دوست و همنشین انسان را متحول نموده و تغییر می دهد.در مثل گفته اند هرگاه روی سنگ سردی بنشینی, گرمای تو را می گیرد و سردی اش را به تو می بخشد. و اثر دراز مدت دوست و همنشین چنین است. دوست و هنشینی که در خودسازی و اصلاح نفس خویش قدمی برنداشته است قطعا بدی ها رادر انسان تقویت می کند.
ب. انس با خوبان عالم و اولیاء الهی این خاصیت و ویژگی را دارد که صفات ایشان در انسان تجلی پیدا می کند و انسان را از خود و از نفسانیتی که همچون کوچه ای بن بست است خارج می نمایند. زیرک آن کسی است که بتواند تمام اندیشه و حرکت و زندگی خویش را بر مدارآموزه های خاندان عصمت و طهارت قرار دهد.
پ. اهل بیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله منبع فیض و دریای عظیم کمالات و زیبایی های اخلاقی هستند. بطور مثال, حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام منبع عظیم توحید و عبودیت و تسلیم است.آن کس که به بحر عظیم سیدالشهداء پیوند خورد قطعا نمی از آن دریا را دریافت خواهد نمود و از انواع شرک های مخفی درون که در قالب رذایل اخلاقی تعریف شده است تطهیر شده و پاکیزه می گردد.و این نیزاثر همنشین است.
ت. محبت خاندان وحی آن اکسیری است که انسان را از خود بیرون می آورد. اما! محبت صرف بدون داشتن ولایت کافی نیست. همانطور که اهل کوفه بخاطر محبتی که حضرت سیدالشهدا داشتند ایشان را با نامه های خود دعوت نموده و وعده ی یاری دادند؛بنابراین محبت بدون ولایت پذیری می تواند نفاق پروربوده و در نتیجه خطرناک است.
ج. صلوات در درجه ی اول ذکر خداوند و ملائکه است. آن کس نیز که به حضرت خاتم الانبیاء و عترت طاهرینش سلام و درود می فرستد همنشین و هم کلام خداوند و ملائکه است. صلوات آن ذکر و توسلی است که با پیوند دادن روح انسان با خوبان عالم, از آفات و آلودگی ها مصون داشته و مراقبت نماید. بنابراین انسان به ذکر صلوات احتیاج دائم دارد
