راهبردهای پیشرفت و تعالی کشور در حوزه بازیهای رایانه‌ای

* عدم رعایت حقوق مالکیت معنوی در کشور، موجب شده افرادی که وارد این صنعت می‌شوند و محصولاتی تولید می‌کنند، بازگشت سرمایه مناسبی نداشته باشند؛ همچنین باعث شده تا بهترین بازی‌های جهانی با قیمتی نزدیک به رایگان در بازار داخل کشور توزیع شوند؛ در نتیجه عدم رونق بازار، مشکلات بعدی را به دنبال می‌آورد.

1- مقدمه
امروزه بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی با کارکردهای فراوان تفریحی، فرهنگی، آموزشی و درمانی، تبدیل به رسانه‌ای جذاب و پرمخاطب شده‌اند. ویژگی‌هایی چون تعاملی بودن و برخورداری از سناریوی چندگانه و در نتیجه امکان آفرینش‌گری مخاطب در فرایند بازی، به جذابیت بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی افزوده است و روز به روز دامنه مخاطبان این پدیده در جهان را افزایش می‌دهد. صنعت بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، هم‌پای صنعت سینما و در برخی قابلیت‌ها، قوی‌تر از صنعت سینما، در حال تبدیل شدن به یک صنعت فرهنگی بزرگ و مهم در روزگار امروز است.
براساس تحقیقات داخلی، در سال 1385، بیش از 80% دانش‌آموزان دبیرستان‌های تهران مخاطب بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی بوده‌اند که از این تعداد، نیمی از افراد؛ همه‌روزه و یا چند روز در هفته و نیم دیگر افراد، چند روز در ماه و یا به ندرت مخاطب و استفاده‌کننده از این رسانه بوده‌اند.
در نوشتار حاضر تلاش شده با جامع‌نگری که از الزامات برنامه‌ریزی ملی است، به مسئله بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی پرداخته شود و متناسب با آن، تدبیرپردازی شود.

2- تاثیرگذاری بر فرهنگ
از آن‌جا که بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی بر مخاطب تأثیرگذار است، به‌عنوان یک ابزار فرهنگ‌ساز می‌تواند تقویت‌کننده هویت اسلامی و ایرانی برای کودکان، نوجوانان و همه مخاطبان این پدیده در درون کشور باشد. علاوه‌بر این، با توجه به زبان بین‌المللی این رسانه، بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی می‌توانند مروج و صادرکننده مفاهیم انسان‌ساز و متعالی فرهنگ اسلامی برای همه مخاطبان جهانی باشند.
از آن‌جا که برخورداری از تفریحات سالم، یکی از ویژگی‌های الگوی زندگی اسلامی است و بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی قابلیت وسیعی در این زمینه دارند، با یک نگاه روشن‌بینانه، بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی سالم، می‌توانند با هدف تفریح سالم هم مورد ارزیابی قرار گیرند. لذا یکی از اهداف کلان کشور از پرداختن به حوزه بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، رشد فرهنگی و آموزشی و تفریحی انسان‌ها و جامعه است.
بدیهی است که وقتی بحث رشد انسان‌ها و جامعه مطرح می‌شود، باید از عوامل مخرب و موانع رشد هم‌ پرهیز کرد. لذا ضمن کار ایجابی جهت تولید و ترویج بازی‌های سازنده و رشددهنده، باید آگاه‌سازی و در بعضی موارد محدودسازی در مورد بازی‌های مخرب هم در ذیل همین هدف کلان دیده شود.

3- نقش اقتصادی بازی‌های رایانه‌ای
اگر به ابعاد صنعتی و ابعاد تجاری بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در ایران و سراسر جهان نگاه دقیق‌تری داشته باشیم می‌بینیم که یک هدف کلان دیگر کشور می‌تواند درآمدزایی و اشتغال‌زایی باشد. میزان تقاضای بازار جهانی بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در جهان در سال 2004، 25 میلیارد دلار بوده و بر اساس پیش‌بینی‌ها این میزان در سال 2008 باید به حجم 54 میلیارد دلار رسیده باشد.
همچنین صنعت بازی‌سازی، اشتغال‌زایی به‌دنبال دارد و ترکیبی از متخصصان را در مراحل مختلف طراحی محتوی بازی، طراحی هنری بازی، طراحی گرافیکی و صوتی، برنامه‌نویسی، بازاریابی و تجاری‌سازی در یک فرایند مولد به همکاری می‌کشاند.
از آن‌جا که صنعت بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی یک صنعت دانش‌بر است، ایران اسلامی با داشتن سرمایه‌های نیروی انسانی جوان، خلاق و با قابلیت‌های بالا، می‌تواند در زمینه تولید بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، توفیقات زیادی کسب نماید.
تحقیقات داخلی در خصوص اولویت‌های صنعت نرم‌افزار کشور، به‌وضوح نشان می‌دهد که ایران در حوزه نرم‌افزارهای سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی صاحب مزیت است.

4- راهبردهای نیل به اهداف
پی‌گیری همزمان سه راهبردی که در ادامه می‌آید، ما را در نیل به اهداف کلان کشور در حوزه بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی یاری خواهد کرد:
4-1- شناخت مناسب و سیاست‌گذاری صحیح
انسان‌های امروز و فردا و نیز جوامع امروز و فردا با یک موضوع اثرگذار، آینده‌دار و متغیر مواجه شده‌اند. از یک‌سو سهم تفریح و سرگرمی در زندگی مردم عصر ما در حال افزایش است و از سوی دیگر فناوری‌های الکترونیکی در حال گسترش در تمامی شئون جامعه و زندگی انسان‌ها هستند. نقطه تلاقی این دو حوزه رو به گسترش، "سرگرمی‌های الکترونیکی" است که بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، یکی از مصادیق بارز آن است.
حال باید دید که نسبت فرهنگی و هویتی ما با این پدیده رو به گسترش چه می‌باشد؟ انسان و جامعه مطلوب ما چه نسبتی با پدیده بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی دارد؟ کودکان و نوجوانان که تأثیرپذیرترین قشر جامعه و سرمایه انسانی جامعه فردای ما هستند، چه نسبتی با این پدیده دارند؟ نگاه دینی به بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، چه خطوط راهنمایی پیش پای ما می‌گذارد؟
پاسخ به این پرسش‌های ضروری، لزوم تقویت شناخت این پدیده و روندهای آینده آن و لزوم سیاست‌گذاری صحیح را در این حوزه نمایان می‌سازد.
4-2- ساماندهی صنعت بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در کشور
بنابر پژوهش‌های صورت گرفته در کشور، اگر ارکان یک صنعت را نیروی انسانی، سرمایه، فناوری و بازار بدانیم، عمده‌ترین چالش پیش روی صنعت بازی‌سازی ایرانی، آشفتگی در رکن بازار است.
عدم رعایت حقوق مالکیت معنوی در کشور، موجب شده افرادی که وارد این صنعت می‌شوند و محصولاتی تولید می‌کنند، بازگشت سرمایه مناسبی نداشته باشند؛ همچنین باعث شده تا بهترین بازی‌های جهانی با قیمتی نزدیک به رایگان در بازار داخل کشور توزیع شوند؛ در نتیجه عدم رونق بازار، مشکلات بعدی را به دنبال می‌آورد. مشکلات بازار موجب می‌شود سرمایه‌گذار این صنعت، بازگشت سرمایه نداشته باشد و در نهایتا سرمایه‌گذاری در این حوزه انجام نمی‌پذیرد.
لذا روشن است که عمده‌ترین راهکار باید متوجه بازار و موجب ایجاد فضای سودآوری معقول برای فعالان این عرصه باشد. ضمن فرهنگ‌سازی و مقابله جدی با عدم رعایت حق مالکیت معنوی در کشور، اقدامات زودبازده، همچون فعال‌سازی چند منتشرکننده بازی با حمایت صحیح دولت، استفاده از ظرفیت‌های بازگشت سرمایه بازی‌سراها و نیز فروش بازی‌های بر خط می‌تواند موثر واقع شود.
در فرایند تجاری‌سازی بازی‌های تولید داخل، تسهیل مسیر صادرات جهانی و بازاریابی جهانی بازی‌های تولید داخل، به فعلیت رساندن مشتریان بالقوه دولتی و نیز برگزاری مسابقات بازی‌های برتر داخلی جهت هدایت تقاضا از بازی‌های خارجی به سمت بازی‌های داخلی، می‌تواند شرایط این صنعت را به وضعیت قابل قبولی برساند. به‌جز این اقدامات که متوجه بهبود بازار است، اقداماتی چون استفاده از سرمایه‌گذاری خطرپذیر در صنعت بازی‌های رایانه‌ای، راه‌اندازی و پیشبرد صحیح مراکز رشد ویژه بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، ایجاد بازی‌بازار، ارتقای آموزش بازی‌سازی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، می‌توانند منجر به ساماندهی و تقویت صنعت بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در کشور شوند، به شرط آن‌که اقدامات چند جانبه و هدفمند فوق، با استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های مختلف دولتی و البته با هماهنگی و راهبری نظام‌مند صورت گیرد.
از آن‌جا که طبق هدف‌های کلان ذکر شده، ما به‌دنبال یک صنعت توانمند و سازنده هستیم، پس در مسیر ساماندهی صنعت بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در کشور، باید تمهیدات ویژه‌ای جهت انتقال مفاهیم سازنده به‌وسیله این محصول، اتخاذ گردد. استخراج آن دسته از مفاهیم و داستان‌های فرهنگ اسلامی و ایرانی که قابلیت تبدیل به محتوای بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی را دارند و نیز پیوند دادن اندیشمندان، ایده‌پردازان و هنرمندان فرهنگی با این صنعت، از جمله اقدامات ضروری در این مسیر است.

4-3- ساماندهی استفاده از بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در کشور
علی‌رغم شیوع و گسترش استفاده از بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در بیست سال گذشته، متأسفانه این حوزه تقریباً حالت رها شده دارد و ساماندهی استفاده از بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در کشور تشنه تدبیرپردازی صحیح و اجرای تدابیر است. حجم وسیع بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی خشن و ناسالم، عدم اطلاع‌رسانی و ترویج بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، کمبود نگاه آموزشی و فرهنگی به این رسانه، آشفتگی در وضعیت بازی‌سراها (گیم‌نت‌ها) و بسیاری موارد دیگر، نخبگان جامعه را فرامی‌خواند تا به این حوزه اثرگذار بر شخصیت کودکان و نوجوانان کشور، بیش از پیش توجه کنند و به جبران کم‌کاری‌های سال‌های گذشته برخیزند.
مؤثرترین اقدامات در این زمینه، آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی است. هم برای مخاطبان بازی، هم برای والدین و خانواده‌ها و هم برای مربیان و مسئولان تربیتی جامعه باید آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی صورت گیرد. باید به بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی به چشم یک ابزار فرهنگی نگاه کنیم، کارکردها و آثار مختلف آن‌ را بشناسیم، آگاهانه از آن استفاده کنیم و الگوی صحیح استفاده از بازی در محیط خانواده و خارج از محیط خانواده را ترویج کنیم. در این مسیر می‌توان از توان اندیشمندان و هنرمندان کشور و نیز از قابلیت‌های رسانه‌های مختلف کشور استفاده نمود.
تدوین الگوی صحیح اداره بازی‌سراها و تبیین وظایف دستگاه‌های مختلف دولتی در زمینه پیاده‌سازی این الگو، اقدام مؤثر دیگر در جهت این ساماندهی است. در مورد مراکز فروش، استانداردسازی و شفاف‌سازی مسیر توزیع و فروش این محصولات، مقدمه پیاده‌سازی و مراقبت از این استاندارد و در نتیجه بهبود وضعیت آشفته فروش این محصولات خواهد بود.
نکته دیگر این‌که با توجه به قابلیت‌های فراوان آموزشی بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی، استفاده از این ابزارها در فرآیندهای آموزشی رسمی جامعه همچون مدارس، می‌تواند نگاه صحیح به استفاده از بازی‌ها را ترویج کند.

5- نتیجه‌گیری
الزامات اجرایی کشور در زمینه توسعه و تعالی در حوزه بازی‌های رایانه‌ای را می‌توان در قالب عناوین ذیل خلاصه نمود:
- نخبگان و مسئولان جامعه باید این مسئله را جدی بگیرند و وظایف خود در این حوزه را انجام دهند.
- متناسب با سیاست‌های کلی کشور، بخش خصوصی محور اجرای اقدامات گردد.
- متناسب با ابعاد مختلف ساماندهی بازی‌های رایانه‌ای و الکترونیکی در کشور، دستگاه‌های مختلف دولتی باید در حوزه وظایف خود در این فرایندِ ساماندهی وارد شوند.
- اقدامات مختلف دولتی در ابعاد سیاست‌گذاری، پژوهشی، تربیت نیروی انسانی، ساماندهی صنعت بازی‌سازی، ساماندهی استفاده و غیره باید در یک "نظام همکاری ملی" و با تقسیم کار و هماهنگی و راهبری یک نهاد فرابخشی صورت گیرد.
- تقویت ارتباطات بین‌المللی خصوصاً با کشورهای اسلامی می‌تواند موجب برکات بسیار در این حوزه باشد.
- نظر به تغییرات سریع این پدیده و هم‌چنین نظر به تاثیرگذاری آن بر نوجوانان و جوانان، ارزیابی و اصلاح مستمر اقدامات و پویایی تدابیر یکی از الزامات اجرایی است.